- Εισαγωγή: Μύθοι και δεδομένα για ορισμένες ευτυχείς συγκυρίες στην επιστήμη της Χημείας
- Ορισμός της τυχαιότητας στην επιστήμη
- Το "μήλο" του Newton
- Το "φίδι" του Kekule
- Τυχαίες ανακαλύψεις που οδήγησαν στη διευκρίνιση της δομής του ατόμου
- Εκρηκτικά
- Γλυκαντικές ουσίες
- Τεχνητές υφάνσιμες ύλες
- Ουσίες με βιολογική δράση
- Χρωστικές ουσίες
Ορισμός της τυχαιότητας στην επιστήμη
Τυχαιότητα είναι η Ελληνική απόδοση του διεθνούς όρου serendipity. Ο πρώτος που αναφέρεται ότι χρησιμοποίησε τον όρο είναι ο Horace Walpole (1717-1797), λόγιος και ιστορικός της τέχνης. Η αναφορά γίνεται σε ένα γράμμα του των αρχών του 1754 και αναφερόταν στην Αγγλική έκδοση με τίττλο «The Three Princes of Serendip» που είχε ως πηγή το «Peregrinaggio di tre giovani figliuoli del re di Serendippo» που τυπώθηκε στη Βενετία το 1557. Αυτό το κείμενο με τη σειρά του είχε καταγωγή από μια προγενέστερη μετάφραση από τα Αραβικά μιας από τις γνωστές Περσικές ιστορίες όπως περιγράφεται στο ποίημα «Hasht-Bihisht» του ινδικής καταγωγής Amir Khurso του 1302. Αυτό με τη σειρά του έχει βάση σε ένα ποίημα με τίτλο «Haft Paykar» του Nizami που αναφέρεται ότι γράφηκε το 1197. Η δράση του φανταστικού ποιήματος ανάγεται στην εποχή του τελευταίου Σασανίδη Πέρση βασιλιά Bahram V και περιγράφει την ιστορία τριών πριγκήπων από τη μακρυνή Σερεντίπ, που στην Περσική γλώσσα σήμαινε τη σημερινή Σρι-Λάνκα.
Στο ταξίδι των τριών πριγκήπων μακριά από το βασίλειο του πατέρα τους συμβαίνουν μικρά κι ασήμαντα περιστατικά. Απ' αυτά όμως και με τη βοήθεια εξαιρετικά εξεζητημένων συναγωγών οι πρίγκηπες καθορίζουν με ακρίβεια τα χαρακτηριστικά μιας καμήλας την οποία δεν είδαν ποτέ τους. Όταν συναντούν έναν έμπορο που έχασε μια καμήλα την περιγράφουν τόσο πιστά που τους υποπτεύεται ότι την έκλεψαν. Στην ακρόαση που έχουν από τον τοπικό βασιλιά εξηγούν τον τρόπο με τον οποίο έφθασαν στα συμπεράσματά τους και συγκεκριμένα ότι η καμήλα:
- Είναι τυφλή από το δεξί μάτι γιατί στο δρόμο φαίνονται ίχνη από χόρτο που έχει φαγωθεί μόνο από την αριστερή πλευρά του όπου παρεμπιπτόντως είναι λιγότερο πράσινο από την αντίστοιχη δεξιά πλευρά.
- Έχει ένα δόντι χαμένο επειδή στο δρόμο υπήρχαν σποραδικά κομματάκια μισομασημένου χόρτου στο μέγεθος ενός δοντιού
- Έχει κάποιο πρόβλημα στο ένα της πόδι επειδή τα ίχνη δείχνουν τρία στιβαρά κι ένα αδύναμο σύρσιμο
- Μεταφέρει ένα δοχείο μέλι κι ένα δοχείο βούτυρο επειδή παρατηρήθηκαν σμήνη από μύγες και από μυρμήγκια στις δύο άκρες του δρόμου, τα οποία προφανώς έβρισκαν τροφή από τις μικροποσότητες που ξέφευγαν από τα δοχεία.
- Μεταφέρει μια γυναίκα επειδή κοντά σε κάποια σημεία όπου φαίνεται πως η καμήλα κάθισε υπήρχαν ίχνη ούρων με οσμή που πρόδιδε ότι ήταν γυναικεία.
Φυσικά αποδεικνύεται στο τέλος η ακρίβεια των λεγομένων των τριών πριγκίπων πλην όμως παραμένει για τους δυτικούς αναγνώστες του ποιήματος η ιδέα ότι ήταν μια εντελώς τυχαία συγκυρία. Από τα ιστορικά στοιχεία που είναι διαθέσιμα, άλλοτε επιβεβαιώνεται κι άλλοτε απορρίπτεται το τυχαίο κάποιων ανακαλύψεων.
Η τυχαιότητα έχει γίνει φανερή σε μεγάλο αριθμό επιτευγμάτων της επιστήμης και της τεχνολογίας και άλλοτε μεν επιχειρείται να συγκαλυφθεί άλλοτε δε να τονιστεί, αναλόγως των επιδιώξεων των επιστημόνων που εμπλέκονται.
Η επιφοίτηση είναι κάτι άλλο το οποίο αποτελεί, τουλάχιστον για τους Χριστιανούς, ένα γεγονός σημαντικό στην ιστορία της εκκλησίας αλλά και αποδεκτό ως σημείο ότι ο δέκτης της έχει κάποιο προτέρημα ή κάποιο ειδικό χαρακτηριστικό που προκαλεί εμφάνιση της Θείας Χάριτος με τον τρόπο αυτό. Συνεπώς κάποιοι που επιχειρούν να δώσουν κύρος σε κάποιες θέσεις ή σκέψεις ή ανακαλύψεις τους μπορεί να επικαλεστούν ένα όνειρο ή μια σκέψη που τους εμφανίστηκε ξαφνικά ή μια ιδέα που τους φάνηκε καλή τη στιγμή που προσεύχονταν ή εκτελούσαν μια κοινή καθημερινή εργασία. Η συνηθισμένη πρακτική βεβαίως είναι η προσπάθεια να βρεθεί ένα θεωρητικό και πρακτικό υπόβαθρο, μια οργανωμένη σκέψη και ένα πλήρες σχέδιο βάσει του οποίου πραγματοποιήθηκε η συγκεκριμένη ανακάλυψη.
Και στις δύο περιπτώσεις υπάρχουν ή ανακύπτουν στοιχεία τα οποία μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την κατάρριψη των συγκεκριμένων αναφορών. Έτσι, στη σύγχρονη εποχή είμαστε πλέον σε θέση με σχετική ευκολία και ακρίβεια να προσδιορίσουμε το βαθμό στον οποίο μια ανακάλυψη οφείλεται σε τυχαιότητα ή σε οργανωμένη προσπάθεια.
